یکی از مصادیق جهاد که از اهمیت خاصی برخوردار است و پیامبر اسلام از آن تعبیر به جهاد اکبر نموده، جهاد و مبارزه با نفس است. اگر چه تمام اقسام جهاد و دفاع ارزشمند است اما بدون تردید جهاد با تمایلات نفسانی چون زیربنای تمام جهادها است از همه ارزشمندتر و مهمتر است.

هنگامی که کشور اسلامی مورد تجاوز و تعدی بیگانگان قرار گیرد، دفاع بر همه واجب است. مسلمین باید برای بیرون راندن متجاوز و سرکوب او بسیج شوند و با آنچه که در توان دارند بکوشند و از موجودیت و عزت و شرف و کشور اسلامی خود دفاع کنند، خدا در قران می فرماید: در راه خدا با کسانی که با شما می جنگند بجنگید ولی تجاوز نکنید که خدا متجاوزان را دوست ندارد.

اسلام هرگز برای کشور گشایی تصاحب اراضی مردم دستور جهاد و نبرد نمی دهد و هرگز برای استثمار مردم و تحمیل عقاید و فرهنگ جنگ نمی کند. اما اگر مردمی مورد ظلم ستمگران و مستکبرین واقع شوند و دسترنجشان را چپاول کنند، در چنین وضعی اسلام وظیفه می داند که به یاری محرومین بشتابند و آنان را از چنگال مستکبرین نجات دهند. بدین منظور پیامبر یا امام و یا نائب بر حقش دستور جهاد صادر می کند تا به یک جهاد  مقدس و یک یورش سنگین، مستکبرین را سرنگون سازند و زمینه را برای تبلیغات آزاد و حاکمیت قانون و بیداری مردم و نجات آنها فراهم نمایند. جنگ های مسلمین در صدر اسلام با حکومت خودکامه روم از همین قبیل بوده است، مسلمین برای تصرف اموال و اراضی جنگ نکردند بلکه برای آزاد کردن مردم از زیر سلطه مستکبرین و نجات آنان از زیر یوغ ستمکاران و حکام ظالم به جهاد پرداختند. جنگ را آغاز کردند تا حکومت های استکباری را سرنگون سازند و زمینه را برای ارشاد و هدایت مردم محروم که در چنگال ستمگران اسیر بودند فراهم سازند.

ایرانیان آن زمان هم به وسیله شمشیر و جنگ، اسلام را نپذیرفتند بلکه چون به آزادی رسیدند و با برهان روشن و منطق قوی اسلام آشنا شدند و رفتار شایسته مسلمین را مشاهده کردند گروه گروه به اسلام گرویدند. پس جهاد ابتدایی نیز یک نوع دفاع است. دفاع از حقوق انسان های محروم، دفاع از شرافت و عزت انسان ها و دفاع از حقوق مستضعفین و ستمدیدگان.